Onderzoek naar ontgrondingen, buurt wanhopig
MERSELO | Door grootschalige afgravingen en egalisaties zijn de omstandigheden in en bij het Loobeekdal (omgeving Venrays Broek en de Endepoel) in de afgelopen jaren drastisch veranderd. Vele tienduizenden kuubs aan grond zijn volgens omwonenden afgegraven, verplaatst of afgevoerd door het waterschap en Maatschap Loonen, die in het gebied aan de Boterpot een melkveebedrijf heeft. Omwonenden hebben de situaties voor en na de afgravingen in kaart gebracht en daar berekeningen op gemaakt. De provincie heeft volgens eigen zeggen nooit een ontgrondingsvergunning voor de werkzaamheden afgegeven. 'Elke maaiveldverlaging wordt in principe aangemerkt als ontgronding en is vergunningplichtig volgens de Ontgrondingenwet', aldus de provincie. Er zijn soms vrijstellingen mogelijk. Provincie: 'Voor dit gebied is nooit een vergunning aangevraagd. Het onderzoek naar de omvang van deze vergravingen en wie daarbij betrokken zijn, is nog niet afgerond. Zonodig zullen we met de gemeente Venray proportioneel handhavend optreden.'
Een omgevingsvergunning voor de ontgrondingen van de gemeente Venray ontbreekt eveneens. De gevolgen voor de natuur, woningen en wegen worden steeds zichtbaarder, omwonenden voelen zich door Waterschap Limburg, provincie Limburg en de gemeente Venray in de steek gelaten. De afgravingen, die meer dan twee meter diep gingen, hebben van het gebied een biljartlaken-glad weidegebied gemaakt, bedoeld voor de productie van gras.
In de achterliggende jaren zijn de nodige houtopstanden in het gebied met of zonder vergunning weggehaald, bomen gekapt en de sloot Venrayse Endepoel werd illegaal gedempt. Door de diepe afgravingen in het gebied tussen de Beekweg, Loonsedijk, Venrays Broek en bij de Loobeek zijn volgens omwonenden hoogstwaarschijnlijk veenlagen vernield, waardoor grondwater in hoog tempo uit het gebied stroomt. Voor de melkveehouder is het nodig de toplaag van de weilanden droog te houden, zodat zwaar materiaal de percelen op kan om het gras te oogsten. Het gaat om een oppervlakte van vele tientallen hectares. Het gevolg is dat het grondwaterpeil in het gebied flink is gedaald en enkele woningen aan de Endepoel aan het verzakken zijn. Scheuren in wanden, buitenmuren en vloeren maken dat zichtbaar. Ook het asfalt van wegen in en rondom het gebied vertonen steeds meer scheuren.
Bijkomend probleem is de chemische vervuilde stort die tussen de graslanden ligt. Op de belt moet een zonnepark komen. Omwonenden zijn bang dat de chemische stoffen lekkende stort daardoor voor grotere problemen in het gebied kan gaan zorgen. Hoe is de grondwaterstroom nu bij de stort, nu de afgravingen de ondergrondse waterhuishouding hebben verstoord? Nadat drie jaar terug tijdens de afgravingen de Venrayse Endepoel werd gedempt, is een nieuwe sloot gegraven, ook zonder vergunning. Volgens omwonenden is die waterloop verkeerd aangelegd. Waterschap Limburg ondernam geen actie tegen de demping, maar keurde wel onlangs een vergunning goed die werd aangevraagd door de maatschap nadat de nieuwe sloot was gegraven.
De situatie is volgens enkele radeloze omwonenden een direct gevolg van de opknapbeurt die de Loobeek in opdracht van Waterschap Limburg in het gebied heeft ondergaan. "We wonen nu in een heel ander gebied", zegt Rob Langohr, een van de omwonenden die zijn woonboerderij ziet verzakken. De buren, de familie Hoedemakers, hebben hetzelfde probbleem. "Ook zijn bomen, bosjes en houtopstanden gerooid. Het gaat maar door. Het project Loobeek is in principe een prachtig project. Maar uiteindelijk heeft het hier dramatische gevolgen opgeleverd. De toestand van de verzakte woningen verergert. Specialisten hebben het over vele tonnen aan schade. Het grondwater blijft hier ondanks de vele regen van de laatste tijd bijna een halve meter te laag staan." Enkele omwonenden hebben er inmiddels een dagtaak aan het bevragen van waterschap, provincie en gemeente over de ontstane situatie. Ze pluizen vergunningen uit, schrijven brieven naar instanties en hebben inmiddels bijstand van advocaten die ze hebben ingeschakeld.
Het is inmiddels uitgegroeid tot een complexe zaak.
Provincie Limburg: 'Het onderzoek is nog niet afgerond. Zonodig zullen we met de gemeente Venray proportioneel handhavend optreden'
Enkele feiten op een rijtje.
- De gemeenteraad stelde op 30 oktober 2018 het bestemmingsplan Loobeek-Deelgebied De Spurkt en Venrays Broek vast, als onderdeel van het Masterplan Loobeekdal waarover de Venrayse raad al in maart 2010 positief besloot. De intentie is om de Loobeek weer te laten meanderen. Zodoende moet de natuur meer ruimte krijgen en sprake zijn van beekherstel en landschapsontwikkeling. Daarom krijgt het gebied overwegend de bestemming Natuur waarbinnen ook de waterhuishouding valt. Tevens werd aan dit project 29 oktober 2019 nog een cultuurtechnisch plan van de maatschap Loonen toegevoegd. De familie kreeg van Waterschap Limburg diverse extra percelen om gras voor de koeien te telen.
- Voormalig wethouder Jan Loonen, wiens broer en neven het melkveebedrijf aan de Boterpot beheren, hielp zijn familie in de achterliggende jaren met de grondaankopen en kocht zelf ook percelen. Die praktijken, waarbij onderzoeksbureau Berenschot 'enige schijn van belangenverstrengeling' waarnam, kostte de wethouder in 2021 uiteindelijk de kop. Voor de bedrijfsvoering aan de Boterpot had dat geen consequenties.
- Om het ongeveer veertig hectare grote gebied optimaal geschikt te maken voor drainage en de productie van Engels raaigras werd volgens eigen berekening door omwonenden ruim 70.000 kubieke meter afgegraven. Tevens is 30.000 kubieke meter grond verplaatst in verband met het uithalen van gele zand. De cijfers zijn tot stand gekomen door gebruik te maken van hoogtekaarten van het gebied. In het gebied is goed te zien dat de gronden veel lager zijn komen liggen dan de wegen in het gebed. Voor ontgronden is een provinciale vergunning nodig, de gemeente moet hiervoor een omgevingsvergunning verlenen. De provincie bevestigt dat er geen ontgrondingsvergunning en geen omgevingsvergunning zijn aangevraagd. Maatschap Loonen wordt door de provincie volgens eigen zeggen bevraagd over deze zaak. Duidelijk is ook dat in verband met wetgeving een ontgrondingsvergunning nooit achteraf kan worden verstrekt. In dat geval moeten de percelen zo goed als mogelijk worden hersteld en teruggebracht naar de oorspronkelijke hoogte. In het projectplan Waterwet Loobeek Deelgebied Venraysch Broek staat niets over massale afgravingen en drainage.
- De omwonenden ontdekten dat de drainage niet is uitgevoerd conform het cultuurtechnisch plan. Langohr: "Er is veel meer afgegraven en opgehoogd, de complete beekdalglooiing is verdwenen. Het originele plan was in verschillende gebieden verdeeld, de uitvoering is compleet anders geworden. Putten liggen op andere plekken, sloten en stuwen zijn niet gerealiseerd."
- Opmerkingen omwonenden: 'Door het massale diepgraven in het drainagegebied van soms meer dan twee meter zijn waarschijnlijk ook veenlagen doorbroken. Daardoor is de grondwaterstand onder woningen in het gebied veranderd. Er is nooit met ons gesproken over aanpassen van de terreinhoogte, dat op plaatsen meer dan twee meter grond zou worden afgegraven, dat er massaal drainage werd aangelegd en dat het hele terrein zou worden geëgaliseerd. Door het uit handen geven van de peilsturing door het waterschap aan het melkveebedrijf, was er nooit zicht wat het werk voor invloed op de grondwaterstanden zouden hebben.'
- Het plan is niet uitgevoerd conform het ontwerp. De beek Venrayse Endepoel in het gebied is deels illegaal gedempt en elders in het gebied weer aangelegd. Die sloot diende onder meer als noodoverstort van mogelijk vervuild grondwater door toedoen van de oude vuilstort die in het gebied ligt. Die stort is chemisch verontreinigd en lekt nog steeds schadelijke stoffen. Bleek ook nog onlangs uit onderzoek. De hoeveelheid is volgens de gemeente Venray niet groot genoeg om verder stappen te ondernemen. Op 20 mei 2020 stemde Waterschap Limburg alsnog in met het 'verleggen van watergang Venrayse Endepoel, die dus al was gedempt. Die heet nu Verlegde Venrayse Endepoel.
- Door alle werkzaamheden werd het gebied zo droog dat extra water vanuit het Afleidingskanaal in het Venrays Broek wordt gepompt. Dat deed de maatschap zonder vergunning. Inmiddels verleende het waterschap de vergunning, die na realisatie van de waterpomp alsnog werd aangevraagd. Het waterschap laat ook weten dat in het gebied waterhuishoudkundig te veel is veranderd om grondwaterstanden wederom op het oude, hogere niveau terug te brengen. Er zullen 'verdrogende effecten' optreden en meer percelen dan in het verleden zullen droog komen te liggen. Omwonenden begrijpen het besluit van het waterschap niet. 'Deze watervergunning bevat zoveel fouten, onduidelijkheden en slordigheden dat wij ons afvragen of het waterschap de vergunningaanvraag wel fatsoenlijk heeft getoetst. Daarbij zijn al diverse werkzaamheden uit dit ontwerp uitgevoerd, maar wel incorrect en illegaal.'
Wat de omwonenden betreft is projectplan Loobeek in het gebied Venraysbroek en Endepoel een 'compleet fiasco' geworden. "Grondwaterstanden zijn extreem gedaald, water wordt niet vastgehouden, de natuurlijke beekdalglooiingen zijn verdwenen, veenlagen zijn doorbroken en er is vrijwel geen natuur meer. Door de grondwaterdaling zijn meerdere woningen zwaar beschadigd, heeft de natuur in het gebied het steeds moeilijker en kunnen er gevaarlijke situaties ontstaan rondom de voormalige stort aan het Venrays Broek. Ook de waterstanden van de Loobeek zijn extreem gedaald."
Bewoners die al tientallen jaren in het gebied wonen, maakten het voor 2022 nog nooit mee dat de Loobeek droog stond. De natuur aan de Endepoel is grotendeels verwijderd en vervangen voor een polderlandschap bestaande uit 'grasfalt' met hierin een kronkelend geultje. Er is diverse keren bij het waterschap aangekaart welke gevaren en tekortkomingen er zijn bij dit project. Hiermee is volgens de omwonenden niets gedaan. Sterker nog, zegt Langohr: "Bestaande illegale activiteiten worden gelegaliseerd. Zoals de beekdemping en aanleg van een nieuwe beek. Ook het inpompen van water uit Afleidingskanaal was niet vergund. Door het onlangs alsnog afgeven van de watervergunning denkt het waterschap dit op te lossen. Er zullen ongetwijfeld in de toekomst nog meerde vergunningen aangevraagd gaan worden. Zoals een ontgrondingsvergunning en omgevingsvergunning."
Onder andere advocaat Bram de Groen van Gimbrère Advocaten uit Breda is door omwonenden in de arm genomen om hun zaken te behartigen. De Groen laat weten dat hij in elk geval aan de slag gaat met de door het waterschap verleende vergunning voor de slootdemping en het graven van een nieuwe beek. "Dat ga ik juridisch aanvechten. Wat er nog meer komt, weet ik nog niet. Er is daar zoveel aan de hand. Het is bijna niet te overzien. De waterhuishouding is zo rigoureus op de schop gegaan, dat op veel fronten al aanmerkelijke schade is geleden. Er is blijkbaar ook nooit geluisterd naar de omwonenden die regelmatig bij instanties aan de bel trokken. Het is heel vervelend dat omwonenden daar zoveel schade van ondervinden. Ik richt me specifiek op het waterschap. Maar ik kan me voorstellen dat er andere specialistische advocaten op andere terreinen nodig zijn. Hoe meer ogen meekijken, des te beter."
Wat willen de omwonenden uiteindelijk bereiken: Langohr: "Wij willen dat de schade aan onze woningen en percelen hersteld wordt en dat het waterschap deze zaak eindelijk eens constructief gaat bekijken. Daarbij willen we dat de grondwaterstanden weer op het oude hogere niveau komen. Dat zal waarschijnlijk een onhaalbare kaart zijn vanwege de enorme kosten die daarmee gemoeid zijn. Ook willen wij antwoorden waarom het waterschap alleen maar het belang van de melkveehouderij heeft gediend en niet heeft ingegrepen, zelfs heeft meegewerkt aan deze illegale praktijken. Het waterschap gaf veel extra geld uit aan dit project, de familie Loonen kreeg dit geld."
Reactie gemeente Venray
De gemeente Venray kan nog niet aangeven of voor de afgravingen en egalisaties rond het Venrays Broek vergunningen noodzakelijk zijn. Woordvoerder gemeente Venray: "Provincie Limburg is momenteel bezig met een onderzoek naar de werkzaamheden die zijn uitgevoerd. Uit dit onderzoek moet onder andere blijken wat de omvang is en welke werkzaamheden exact zijn uitgevoerd. De gemeente Venray is zich aan het verdiepen in de informatie die vanuit provincie is ontvangen. Op basis hiervan wordt besloten wat eventuele vervolgstappen vanuit de gemeente kunnen zijn. De provincie is in dit geval het bevoegd gezag met betrekking tot een ontgrondingsvergunning. Gemeente Venray zal nadat de provincie een besluit heeft genomen in overleg met de provincie kijken naar het vervolg."
Onduidelijk blijft of de maatschap ooit een omgevingsvergunning heeft aangevraagd. Maakt de gemeente zich zorgen over de veiligheid van de omwonenden die in verzakkende huizen wonen? "Uiteraard voelt gemeente Venray zich verantwoordelijk om te zorgen voor een veilige woon- werk- en leefomgeving. Momenteel zijn er geen meldingen bij de gemeente bekend over onveilige situaties." Dat antwoord bevreemt Rob Langohr: "Dus is het niet bij de gemeente bekend dat huizen scheuren en verzakken in dit gebied. Terwijl wij bij wethouder Erik van Daal hebben aangegeven dat er scheuren ontstaan in huizen. Ook bij diverse fracties in de raad is bekend dat er woningen verslechteren. Als dat zo doorgaat zal ik binnen anderhalf jaar de zaak moeten gaan stutten."
Gemeente Venray geeft ook aan dat het project Loobeekdal (gestart in 2010 in deelgebied de Haag, afgerond in 2015) in de gebieden Venrays Broek en De Spurkt op enkele kleine maatregelen na, is afgerond. De resultaten komen volgens de gemeente 'gemiddeld overeen met de doelen die in 2010 zijn vastgelegd'.
Ook zuidelijk van de Beekweg verrichtte de Maatschap Loonen grootscheepse egalisatiewerkzaamheden. Dat werk is op last van de gemeente in september vorig jaar stilgelegd. Het diepploegen en egaliseren van de Loobeekgronden ter hoogte van de straat Beek in Merselo, gebeurde illegaal. De maatschap moest alsnog een vergunning daarvoor aanvragen. Mocht die niet worden gehonoreerd, dan dient de boer de zaak in de oude staat te herstellen. Omdat de aanvraag van die omgevingsvergunning nog in behandeling is, kan de gemeente hierover verder geen uitspraken doen.
Reactie Waterschap Limburg
Op de vraag of de waterhuishouding in het gebied Venrays Broek (noordelijk van de Beekweg) na de slootaanpassingen is verbeterd, zegt een woordvoerder van het waterschap: "De slootaanpassing maakt geen onderdeel uit van het project Herinrichting Loobeekdal, noch van het cultuurtechnisch plan. Het is een verzoek van het betreffende bedrijf (Maatschap Loonen red.). De vergunning is alsnog verleend en er is besloten dat in de legger met een Leggerbesluit aan te passen. (Een legger is een kaart met wateren of waterkeringen in beheer van het waterschap red.). Het verzoek van de vergunningaanvrager kan worden ingewilligd omdat er in voldoende mate bescherming geboden wordt tegen overstroming, wateroverlast en/of waterschaarste. De vergunning, waarin de argumenten en overwegingen opgenomen, en het Leggerbesluit liggen tot en met 18 mei 2023 ter inzage."
Dat de percolaatsloot (om mogelijke verontreinigingen van de vervuilde stort te kunnen afvoeren) op de sloot Venrayse Endepoel is aangesloten, ontkent het waterschap. Dat begrijpt Rob Langohr niet. "Want de noodoverloop van de percolaatsloot zou aangesloten moeten zijn op de Venrayse Endepoel." Hij baseert zich daarbij op het projectplan Venraysch Broek uit 2018. Daarin staat letterlijk: 'Met een noodoverloop richting de Venrayse Endepoel kan het water in geval van uitval van de bestaande pomp van de perculaatsloot gecontroleerd worden afgevoerd via het watersysteem. Dit in verband met het risico van aantrekken van vervuiling vanuit de vuilstort Venrays Broek’. Vanwege het risico op het aantrekken van vervuiling zal de watergang ten zuiden van de vuilstort blijven afwateren via de Venrays Endepoel.'
Ook dat het waterschap aangeeft dat in de nieuwe sloot Venrays Endepoel Verlegd twee stuwen zijn geplaatst om de waterhuishouding in het gebied beter te regulieren, nuanceert Langohr: "De definitieve stuwen zijn nog niet geplaatst. Nu liggen er stuwtjes."
Volgens het waterschap is nog niet duidelijk of de werkzaamheden uit het cultuurtechnisch plan door de Maatschap Loonen goed zijn uitgevoerd . Woordvoerder waterschap: "De opleveringsinspecties, onderdeel van de overeenkomsten, zijn nog niet geheel klaar."
Langohr: "Waarom zijn die inspecties nog niet klaar? De meeste van deze werkzaamheden zijn in 2019 en 2020 uitgevoerd. Er zijn diverse keren medewerkers van het waterschap in het gebied geweest na meldingen van massale afgravingen, diepgraven, grondwaterdalingen en andere fouten met betrekking tot de uitvoering van het cultuurtechnisch plan. De uitvoering van het drainagesysteem komt op geen enkele wijze overeen met het cultuurtechnisch plan. Het waterschap weet hier van. Waarom heeft het waterschap nog steeds niet ingegrepen en waarom is er geen handhaving geweest?"
Waterschap Limburg laat weten dat de afspraken door de betrokken partijen zijn opgevolgd en uitgewerkt. De bestuurlijke oplevering is volgens het waterschap voorzien in de tweede helft van dit jaar.
Reactie provincie Limburg
Een woordvoerder laat weten dat de provinciale toezichthouder het bewuste Merselose gebied heeft bezocht en geconstateerd dat er nu, meer dan drie jaar achteraf, niets meer visueel in het terrein valt vast te stellen. "Voor het onderzoek wordt daarom gebruik gemaakt van luchtfoto’s en satellietafbeeldingen uit het najaar 2019, alsmede gesprekken met betrokkenen (zoals grondverzetbedrijven) en inzage in administraties. Over hoeveel grond is vergraven, tot op welke diepte en over de schaalgrootte kunnen nog geen uitspraken worden gedaan." De provinciale toezichthouder heeft inmiddels gesproken met de grondeigenaren met als doel informatie te vergaren over wat er heeft plaatsgehad, wie daarbij met welke verantwoordelijkheid betrokken waren en wat daarover op schrift is vastgelegd. Het staat degene die het aangaat, vrij een ontgrondingsvergunning aan te vragen als dat nodig is. Of we die kunnen honoreren, daarover is aan de hand van de huidige informatie nog geen uitspraak te doen."
Of een omgevingsvergunning nodig is, is ter beoordeling aan de gemeente Venray, zegt de provincie-woordvoerder. "Wel is het zo dat voor een aantal vrijgestelde ontgrondingen, er vooraf een eventueel benodigde omgevingsvergunning (van de gemeente red.) moet zijn, wil van die vrijstelling gebruik kan worden gemaakt. Mocht er sprake zijn van een overtreding zal handhavend worden optreden." Dat omwonenden nooit bij de processen zijn betrokken en sommigen zich in hun verzakkende woningen onveiliger voelen, begrijpt de provincie: "Wij kunnen ons, gezien het verloop van het proces tot nu, indenken dat zij zich niet gehoord voelen. Het is de verantwoordelijkheid van de aanvrager van een omgevingsvergunning om de dialoog op een correcte wijze te organiseren. Voor zover voor ons mogelijk wegen wij het belang van de omwonenden mee, zodra wij stappen mochten overwegen. Daar waar het gaat om ontgrondingen in de omgeving van het Loobeekproject heeft de provincie de melding zorgvuldig opgepakt en zal het onderzoek zorgvuldig worden voortgezet. Als uit het onderzoek blijkt dat er sprake is van een overtreding zal ons college proportioneel optreden aan de hand van de door ons college vastgestelde landelijke handhavingsstrategie. Waar nodig en mogelijk trekken wij daarbij gezamenlijk op met de gemeente Venray."
Reactie Maatschap Loonen Merselo
"Wij hebben kennisgenomen van het artikel. Het project Loobeek is nog in uitvoering. Voor vragen daarover verwijzen wij u naar het Waterschap Limburg. Ten tijde van de uitvoering van het project communiceren wij hierover niet via de pers."
Omwonenden
Wat nu bekend is dat alleen de families Langohr en Hoedemakers aan de Endepoel last hebben van scheuren in muren en vloeren die langzaamaan groter worden. Een deskundige heeft volgens Langohr bevestigd dat de dalende stand van het grondwater daar de oorzaak van is. Ze hebben bij Waterschap Limburg inmiddels schadeclaims ingediend vanwege het verzakken voor hun woningen door de gedaalde grondwaterstanden in het gebied. Het waterschap liet al eerder weten dat het bekend is dat de waterhuishouding in het gebied verstoord is. Maar zegt niet op de hoogte te zijn dat dat zou komen door de werkzaamheden die zijn uitgevoerd in het kader van de projectplannen. Het waterschap ziet op veel plaatsen in Limburg een lagere grondwaterstand door de extreem droge zomers van 2018, 2019, 2020 en 2022. Langohr en Hoedemakers hebben bij het waterschap schadeclaims ingediend. Daar doet het waterschap vanwege privacy verder geen uitspraken over. Onderzoek wees volgens de gedupeerden uit dat herstelwerkzaamheden aan de woningen in de honderdduizenden euro's kan lopen.
Inmiddels is ook de werkgroep Behoud natuur Venrays Broek opgericht. De groep met omwonenden van Endepoel en Beekweg richt zich vooral op het natuurbehoud bij de oude vuilstort, die middenin het gebied ligt waar de afgravingen plaatsvonden. Op de stort moet een zonnepark komen, waarvoor veel natuur moet wijken. Tevens zijn er zorgen dat door de bouw van het park op de fragiele deklaag, meer verontreinigingen in het water komen.
In dit verhaal voert voornamelijk Rob Langohr het woord. Hij zit net als zijn buurtgenoten niet te wachten op publiciteit. "Maar we lopen nu tegen zoveel muren aan, dat we eindelijk wel eens duidelijkheid willen."