'Eerlijke politiek en vriendjespolitiek'
VENRAY | Zo’n vijftig mensen in de goed gevulde foyer van de Venrayse schouwburg luisterden vrijdagavond naar onderzoeksjournalist Joep Dohmen, professor Paul Bovend’Eert en Marc van Caldenberg, fractievoorzitter van de SP in Provinciale Staten van Limburg. Zij spraken met elkaar en met het publiek over integriteit in de politiek, onder de titel De grens tussen eerlijke politiek en vriendjespolitiek. De SP-afdelingen Horst aan de Maas en Venray organiseerden de avond.
Bovend’Eert stelt dat de kern van integer handelen is dat persoonlijke belangen niet conflicteren met algemene belangen. Hij pleit voor een stevige gedragscode voor politici. Nederland loopt op dat gebied achter bij het buitenland. Dohmen vult aan: "Het gaat bij integriteit niet alleen om fraude en corruptie, maar integer zijn is ook een ethische kwestie. Je moet streven naar eerlijkheid en oprechtheid. Je moet aanvoelen dat je bepaalde dingen niet moet doen, ook al zou het wettelijk niet verboden zijn. De verhalen over Van Rey in Roermond en De Mos in Den Haag komen aan de orde. Van Rey had, volgens Dohmen, verstrengeling van belangen tegen kunnen gaan door destijds een andere portefeuille te kiezen.
Affaires
Dohmen: "Van Rey is alleen maar populairder geworden door de affaires. Hetzelfde geldt voor het CDA dat ná openbaarheid van affaires heel goed scoorde. Geldt ook voor De Mos. De kiezer reageert niet altijd afwijzend op populistische en populaire politici." Bovend’Eert stelt: "We moeten het niet alleen van de kiezers laten afhangen en daarom moet de overheid optreden. Regels en code vastleggen en handhaven."
De hoogleraar meent dat er momenteel in Nederland sprake is van corruptie in alle politieke lagen. "Omkoping in het algemeen is hier een misdrijf en dat is redelijk geregeld. Maar niet voor de Tweede Kamer, die besluit zelf of er vervolgd gaat worden door het openbaar ministerie. Dat is op z’n zachtst gezegd merkwaardig."
Grove corruptie
Presentator van de avond, Mathijs Fiddelaers, legt beiden voor dat iedereen wel eens iets ‘ritselt”, bijvoorbeeld door gebruik te maken van een beunhaas. Waarom mogen politici dat dan niet? Dohmen: "In de strafwet staat dat het niet mag en je legt nog ook een eed af als je een openbaar ambt bekleed. Voor je het weet, bevind je je op een glijdende schaal." Bovend’Eert vult aan: "In ruil voor een gift of iets dergelijks doe je wat terug. Dat is grove corruptie. Giften of gunsten accepteren zonder tegenprestatie veroorzaken een schijn van belangenverstrengeling. Als politicus moet je ervoor zorgen dat er geen sprake is van die schijn.”
De laatste jaren is ondermijning van de rechtstaat vaak onderwerp van gesprek. Dan wordt veelal gedoeld op de invloed van de onderwereld op de bovenwereld.
Ondermijning
Wanneer is er sprake van ondermijning en wat is het effect ervan? Dohmen: "Een corrupte politicus ondermijnt het vertrouwen in het openbaar bestuur. De burger vertrouwt als gevolg daarvan de politiek niet meer. Denk eens aan de kwestie rond Raymond Knops (oud-wethouder in Horst, oud-staatssecretaris en oud-minister van Binnenlandse Zaken, red.), die mogelijk voordeel had bij de aanschaf van een stuk grond voor zijn nieuw te bouwen huis." Daarover heeft Dohmen voor NRC samen met Sniekers van De Limburger uitgebreid geschreven. Reden voor Knops om naar de rechter te stappen. Dohmen: "Daar draaide Knops het helemaal om. Niet hij was ondermijnend bezig door gebruik te maken van vriendjespolitiek, maar de journalisten zouden met hun artikelen ondermijnend bezig zijn."
Onder- en bovenwereld
Bovend’Eert stelt dat als je je als politicus ergens tussen onderwereld en bovenwereld begeeft, dat als crimineel beschouwd kan worden. Bij integriteitskwesties neemt het vertrouwen pijlsnel af. Daarom is integriteitsbeleid belangrijk en moet er vooral strikt op gehandhaafd worden. “Het Europees Parlement barst van de corrupte politici, zo weten we inmiddels. Denk aan de Qatar-affaire”, aldus Bovend’Eert. "Welk bestaansrecht heeft zo’n Europees Parlement dan nog en is het dan vreemd dat de kiezer er geen vertrouwen meer in heeft?"
Er zullen, zo denkt Paul Bovend'Eert, altijd wel ‘boefjes' blijven in de politiek. "Maar uitgangspunt moet transparantie zijn, zodat alles controleerbaar is. Dat geldt voor het uitoefenen van nevenfuncties, het beperken van giften. Nu kan dat in de Tweede Kamer nog onbeperkt. En ook wat je na je politieke functie gaat doen. Contacten moeten openbaar zijn. Zo krijgen burgers en media zicht op wat er speelt. Momenteel dreigt oneigenlijke beïnvloeding en verstrengeling. Het Europees Parlement wordt overlopen door lobbyisten."
Dohmen: "Limburg loopt achter op gebied van transparantie. Agenda's van gedeputeerden zijn niet transparant. Je kunt trouwens wel van alles op papier regelen, maar je moet er ook naar handelen.” Vanuit de zaal wordt gevraagd welk advies aan politici gegeven kan worden. Bovend'Eert: "Beginnen met de boeken van Dohmen te lezen. En daarnaast je realiseren dat persoonlijke belangen niet mogen interfereren met algemeen belang. Belangrijk is ook om het met elkaar te bespreken wat wel en wat niet kan.” Dohmen: "En ook zorgen dat je binnen je organisatie tegenspraak organiseert. Die is er vaak niet en wordt ook meestal niet wenselijk geacht."