'Mensen zitten boven hun theewater'
Leeuwarden | Evert Stellingwerf, GroenLinks-raadslid in Leeuwarden, zegt veel meer klachten over de vliegtuigen te horen. "Veel dorpelingen benaderen ons. Maar ook in Leeuwarden is de overlast aanmerkelijk toegenomen. Ik woon in Leeuwarden, aan de andere kant dan waar de vliegbasis ligt. Van de F-16 hebben we nooit last gehad. Met de F-35 is het een ander verhaal geworden."
"Je hoort veel meer mensen emotioneel reageren op de vliegoverlast. Ze zijn het zat, zitten boven hun theewater. Hebben geen invloed op die overlast. Klagen bij de vliegbasis kan natuurlijk. Maar daar gebeurt niets mee. Maken de buren te veel herrie, dan ga je met ze in gesprek. In de meeste gevallen merk je resultaat. De overlast van vliegtuigen blijft. Dat maakt iemand op den duur moedeloos en machteloos. Een gemeenteraad heeft hier weinig invloed op. Wij kunnen hier alleen maar de vinger aan de pols houden en de signalen aan Den Haag doorgeven. Daar worden de besluiten genomen. Voor de dorpen is het een probleem. Woningen worden er bijna niet meer gebouwd. Ik had een tijd geleden een woning in een dorpje hier in de buurt op het oog. Prachtig en rustig gelegen. Maar je haakt af vanwege de geluidsoverlast. De leefbaarheid van de dorpen komen steeds meer onder druk te staan."
Foekje Kalsbeek is huisarts in Stiens. De praktijk ligt hemelsbreed op ruim vier kilometer afstand van de start- en landingsbaan van de Friese vliegbasis. Zelf woont ze in het dichterbij gelegen Koarnjum, op ongeveer anderhalve kilometer. Ze maakt zich als arts zorgen over de gezondheid van haar patiënten in Stiens. "Ik heb nog geen patiënten hier gehad die klagen over gehoorschade", zegt ze.
"Nog niet", voegt ze snel aan haar woorden toe. "Die mensen kunnen hier zeker nog komen. Ik hoor de mensen er wel over praten. Mensen ervaren de geluidshinder van de F-35 anders dan van de F-16. Ik merk het ook aan mijn personeel en collega's. Zit je in de pauze even buiten, dan kun je elkaar niet meer verstaan. Dat was voordien anders."
Kalsbeek heeft zitting in de auditcommissie, waarin een presentatie van een audioloog en de GGD is geweest. "De commissie kreeg informatie over de gezondheidseffecten van geluid op het gehoor en over de algehele gezondheid van de mens. Verder bekijkt deze commissie de gegevens van het geluidsmeetnet, waaruit inmiddels blijkt dat er gemiddeld hogere waarden van geluid in decibels van de F-35 nu worden gemeten dan eerder was voorspeld."
'Onbegrijpelijk dat destijds voor de F-35 is gekozen'
In Koarnjum is het tegenwoordig niet altijd even aangenaam wonen meer. "Er zijn momenten dat je liever niet buiten bent", zegt Kalsbeek. "Ik vraag me weleens af hoe dit mogelijk is in zo'n dichtbevolkt gebied. Fietspaden bijvoorbeeld lopen op enkele honderden meter afstand langs de vliegbasis. Daarover fietsen veel schoolkinderen. Komt zo'n F-35 vlak over zo'n fietspad heen, dan krijgen fietsers te maken met de maximale geluidsbelasting. De geluidspieken zijn op bepaalde momenten tussen de 115 en 120 db liggen. Dat kan acute, onomkeerbare gehoorschade opleveren bij bepaalde mensen. Inderdaad zijn de huizen hier geïsoleerd. Maar het F-35 geluid dringt door muren heen. Online-vergaderen wordt zodoende moeilijk. Neem vorig jaar oktober, een periode met veel vliegoefeningen en -bewegingen, waardoor van omwonenden veel meer klachten over het geluid waren. De hele regio stond toen op kop. Het is vanwege het geluid onbegrijpelijk dat destijds is gekozen voor de F-35, omdat deze moet vliegen en oefenen in gebieden waar veel mensen wonen."
Kalsbeek juicht het aangekondigde gezondheidsonderzoek van de GGD in de regio toe. "Het is belangrijk te weten wat de impact van dit alles heeft op de gezondheid van mensen. Tevens zou wat mij betreft de kans op acute gehoorschade moeten worden onderzocht. En ook hoe het zit met psychisch en emotioneel lijden?”
DE NATUUR
Defensie heeft een natuurvergunning nodig om heropening van De Peel als vliegbasis mogelijk te maken. Jarenlang opereerde vliegbasis Leeuwarden zonder natuurvergunning. Op 10 januari van dit jaar hief het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit die illegale status op met het verlenen van een tijdelijke vergunning. In de afgegeven natuurvergunning staat dat het F-35-jachtvliegtuig meer geluid produceert dan de F-16. Dit heeft tot gevolg dat er binnen de bestaande geluidszone ook minder F-35-vliegbewegingen passen dan van de F-16. In de vergunning staat ook dat de stikstofemissie door vluchten met meer dan de helft zal afnemen, vergeleken met het verleden toen op Leeuwarden nog veertig F-16 stonden, tegenover de vijftien F-35's van nu. Ook wordt de uitstoot op de grond een stuk minder, omdat het motoronderhoud niet meer op Leeuwarden plaatsvindt en daardoor het proefdraaien van de motoren niet langer nodig is.
De stikstofuitstoot van de F-35 is geheim, zegt Geert Verf. "Om de uitstoot te berekenen is deze gekoppeld aan het aantal vliegbewegingen. Defensie moet binnen zogenaamde geluidscontouren blijven. Meer geluid betekent minder vliegen. De redenatie is dat de stikstofuitstoot door de vliegbewegingen daarom ook fors zal verminderen, met 62 procent." Volgens Verf klopt deze redenatie niet. "In Noorwegen en Amerika wordt gemeld dat de stikstofuitstoot meer dan zal verdubbelen. De F-35 gebruikt 60 procent meer kerosine dan de F-16, terwijl Defensie heeft aangekondigd slechts 10 tot 20 procent minder vluchten te gaan maken. Ook is er hier gerekend met vijftien F-35’s, terwijl er in Leeuwarden geluidsruimte is voor twintig F-35’s. Die zal zeker gebruikt worden, zo luidde eerder een toezegging van Defensie aan de omwonenden van De Peel." Waardoor De Peel eventueel minder overlast zou geven.
Omwonenden van de vliegbasis Leeuwarden gaan ongetwijfeld in beroep tegen de berekeningen van Defensie. Verf: "Als de berekende stikstofafname van Defensie overeind blijft, dan zal het voor Volkel en De Peel lastig worden het tij te kunnen keren." Verf en Veldman hebben de informateurs die betrokken waren bij de vorming van het nieuwe kabinet verzocht om aanschaf van het derde squadron F-35’s uit te stellen, totdat duidelijk is of de Nederlandse ruimte voor geluid en stikstof voldoende is. Verf: "Dat zou heropening van de Peel kunnen voorkomen. Maar daar is tot op heden niet ingegaan."
TOT SLOT
Het is voor de inwoners van de gemeente Venray en omgeving goed iom te weten hoe de huidige situatie rond Leeuwarden is, sinds de stationering van de F-35. Daarom nam de redactie van Peel en Maas daar poolshoogte en sprak met vele omwonenden om daar inzicht in te krijgen. Duidelijk is dat er gerede verschillen zijn tussen De Peel en de Friese vliegbasis. Op de eerste plaats liggen beide bases in verschillende omgevingen. In Friesland liggen veel woningen binnen een kilometer van de start- en landingsbanen (dat geldt ook de noordelijke buitenwijken van Leeuwarden, red.). Een niet gering aantal, zoals veel huizen in de dorpjes Marsum en Jelsum, ligt zelf binnen vijfhonderd meter. De dorpen Vredepeel, Merselo en Milheeze liggen het dichtste bij de start en landingsbaan van De Peel. De dorpskernen daarvan liggen op respectievelijk twee, vier en vier kilometer afstand. Met dien verstande dat Merselo en Milheeze in het verlengde van de baan liggen en zodoende de meeste overlast zullen ervaren. Maar ook Smakt, Holthees, Overloon en Vierlingsbeek worden niet gespaard door startende en landende vliegtuigen. De ervaring in Friesland is dat het laag dreunende F-35 geluid in een omtrek van minstens twintig kilometer kan doordringen op de grond. Dat betekent dat onder meer ook de kernen van Venray en Deurne niet gespaard blijven.
Een ander verschil tussen Leeuwarden en De Peel is dat de Friezen al jarenlang ervaring hebben met de F-16. Daarmee leerden ze leven. Dat gaat met de F-35 tot op heden niet lukken, is de algemene indruk. Of Defensie moet nog oplossingen uit de hoge hoed toveren die de veel te hoge decibellen bij de starts en landingen gaan inperken. Mocht dat lukken, dan kan De Peel daar garen bij spinnen. Maar hoe dan ook gaat de geluidsoverlast in de omgeving van Venray van bijna niets naar heel veel.
Dat laatste gaf Defensie ook aan tijdens de online-bijeenkomsten over de 620 zienswijzen die over de voorgenomen heropening van De Peel zijn ingediend. Een derde verschil is dat omwonenden van Leeuwarden op een andere manier met Defensie in gesprek zijn dan in deze omgeving. In Friesland staan ze voor een voldongen feit. Daar wordt met man en macht getracht de overlast in te perken: met een geluidsmeetnet om data te kunnen overleggen, met alsmaar klagen over geluidshinder, door constant met Defensie in gesprek te blijven om zorgen over de overlast over te brengen, om de belangen van de omwonenden aan te blijven kaarten, om de gezondheidsaspecten op tafel te blijven leggen.
Omwonenden en gemeenten rond De Peel zitten nog in de fase om de openstelling van de vliegbasis af te wenden. Die praten nog niet over een geluidsmeetnet of over overlast die er nog niet is. Tijdens de online-bijeenkomsten liet Defensie zonneklaar blijken dat omwonenden hoe dan ook overlast gaan ervaren van De Peel. Maar ook dat ze er alles aan gaan doen om dat te minimaliseren. Wat kun je anders zeggen? Pas als de twaalf F-35 vanaf De Peel vertrekken en landen voor oefeningen in het noorden van het land kan écht worden beoordeeld hoe de overlast wordt ervaren. Dat theoretische berekeningen van overlast vaak de lading niet dekken of informatie achterwege wordt gehouden, bewijst Friesland.
Jan Houba, het Venrayse lid van COVM De Peel, wil er nog niet aan denken dat op De Peel daadwerkelijk F-35's komen staan. "We moeten hier veel harder op de trom gaan roffelen", zegt Houba. "Zowel de lokale overheden als de inwoners. Ze moeten wakker worden geschud, anders gebeurt dat op den duur wel door de F-35. Er komt echt iets op ons af wat je niet moet willen, wat je niemand kunt aandoen. De gemeente Venray heeft al een eigen onderzoek naar de gevolgen van heropening van De Peel deels uit handen gegeven aan Defensie, die Venray en ook andere gemeenten gewoon heeft ingepalmd. Het wordt hoog tijd dat de politiek aan de bel gaat trekken. Ik merk wel dat de dorpsraden er zich steeds drukker om maken. Dat is een goede ontwikkeling. Laat je horen."
Met de stikstofuitstoot hebben de tegenstanders van De Peel een belangrijk ijzer in het vuur, zeggen ook de betrokkenen in Friesland. Daarbij zouden mensen als Johan Vollenbroek, die de beerput van het stikstofdossier opende, een rol in kunnen spelen.
Defensie-vertegenwoordiger Bert Kwast erkende tijdens de online-bijeenkomst dat het stikstofverhaal spannend gaat worden voor De Peel. Vooral in een gebied als De Peel met de vele veehouderijen. "Uitkopen van bedrijven is een mogelijkheid", zegt Kwast. "Stikstof opkopen, dus."
