'Woongenot staat onder druk'
MARSUM/JELSUM (FR) | Hoe moet de 113 decibel die in Jelsum vrijdag werd gemeten worden geduid? Geluiden vanaf 80 decibel kunnen schadelijk zijn, 120 decibel kan je gehoor direct beschadigen. Geluid van 103 decibel kan je gehoor in minder dan vijf minuten beschadigen.
"En dat is dus hier elke dag aan de hand, behalve in het weekeinde", zegt Sinnema, die niet aan verhuizen denkt. "Ik woon hier al zo lang. De plek is mooi, ben hier opgegroeid, wil hier blijven. Maar het woongenot staat onder druk. We waren gewend aan de F-16, we konden ermee leven, alhoewel die ook veel geluid maakte. Maar de acceptatie was er, we klaagden eigenlijk nooit. Maar wat er nu gebeurt, is echt niet goed voor je gezondheid. Dit is niet meer normaal. Veel omwonenden zeggen al last van hun gehoor te hebben. Ikzelf ook." Niet alleen in alle dorpen in de buurt van de vliegbasis is de overlast groot, zegt Gerard Veldman. "Ook in het nabij gelegen Leeuwarden ervaren ze veel meer overlast dan voorheen. Dat geldt vooral voor de flatbewoners aan de rand van Leeuwarden. Zeker als de F-35 zijn achterkant op de wijken richt, trillen de ruiten daar. Dat geluid blijft bij de hoge flats hangen, gaat ertussen zitten."
Veldman woont in Koarnjum, vlak bij Jelsum, en zit namens de gemeente Leeuwarden in de COVM Leeuwarden. De Commissie Overleg & Voorlichting Milieu is een adviescommissie van de minister van Defensie. Jan Houba vertegenwoordigt de inwoners van Venray in de COVM De Peel.
Defensie heeft toegezegd dat in de omgeving van De Peel belevingsvluchten van de F-35 worden ingepland. Als eerste kennismaking voor de Venrayse bevolking met het toestel. Zo kunnen ze een inschatting maken wat ze te wachten staat als de F-35 daadwerkelijk op De Peel een plek krijgt. "Prima dat dat gaat gebeuren, maar zo'n belevingsvlucht is geen operationele vlucht", zegt Sinnema, die bijval krijgt van Veldman en Geert Verf uit Marsum, dorpsraadlid en namens de gemeente Waadhoeke COVM-lid. Sinnema spreekt zelfs over een 'wassen neus'.
Verf: "In 2016 hadden wij hier ook belevingsvluchten. Ze werden breed aangekondigd. En we vonden het toen heel erg meevallen. De F-16 was weliswaar stiller, maar hier viel mee te leven. Zoveel verschil was er niet. Het werd anders toen de eerste toestellen naar Leeuwarden kwamen. Onvergelijkbaar met wat we toen en nu nog steeds te horen kregen. Hoe dat kan? We weten het nog steeds niet. We krijgen daar geen antwoorden op." Sinnema was het op een gegeven zo zat dat hij een voorlichter van de vliegbasis uitnodigde om samen met hem het F-35-kabaal te ervaren. "Tijdens zijn bezoek stuurde de vliegbasis een F-35 de lucht in en vloog hier over. Tijdens de landing was de herrie ineens veel minder. Ja, wat moet je dan?"
Om een indruk te geven van de toegenomen geluidsoverlast, stelt Veldman dat de herrie die één F-35-toestel bij de start oplevert vergelijkbaar is met die van vijf gelijktijdig startende F-16's. Bij de landing zijn twintig F-16's nodig om het geluid van een F-35 te evenaren. Geluidsdeskundige Rein Muchall van Geluidconsult BV houdt het op een (F-35) staat tot drie (F-16) bij de start en een staat tot vijftien bij de landing. "Beide berekeningen kloppen", zegt Verf. "Muchall heeft het over gemiddelde geluidsniveaus in 2020, wij over die van januari tot en mei mei vorig jaar. Toen nam het geluid wat toe."
'Veel omwonenden hebben last van hun gehoor'
Muchall zegt ook dat op basis van de gemeten geluidsniveaus van 2020, is berekend dat de F-35 maar 38 procent kan vliegen van wat de F-16 in 2019 vloog. "Anders wordt er meer geluid geproduceerd dan mag."
DE MAATREGELEN
Wat valt er nu nog te doen tegen de enorme overlast die de Friese omwonenden ervaren? "Er is nog veel te winnen bij de starts en landingen van de toestellen, technisch kan dat", weet Sinnema. "Piloten moeten ook hun vlieggedrag aanpassen", zegt Veldman. "Dat is mogelijk. En andere routes kiezen. Maar ja, zo kun je het probleem ook verplaatsen. Er vinden hier veel oefeningen plaats met buitenlandse F-35's. Die piloten kennen de situatie hier meestal niet. Dat heeft vaak ook meer overlast tot gevolg." Verf stelt dat de opening van De Peel een deel van de oplossing is voor Leeuwarden. "Defensie laat daarmee zien dat ze binnen de jaarlijks toegestane geluidsbelasting wil blijven. Het is gunstig voor hier als op De Peel F-35's komen te staan. Dat betekent minder overlast voor hier. Ze moeten voor de oefeningen natuurlijk wel naar het noorden komen, want in Nederland heeft Defensie alleen nog oefenruimte boven Friesland, Groningen, Drenthe en de Noordzee."
Een maatregel om de geluidsoverlast in de gaten te houden, is een geluidsmeetnet dat de geluidsniveaus (aantal decibellen) in de gaten houdt van de toestellen die in een straal van twintig kilometer rond de vliegbasis in de lucht zijn. Het netwerk bestaat uit zeventien meetpunten waarvan de meetgegevens permanent en voor iedereen zichtbaar op de website https://lwr.flighttracking.casper.aero/ te zien zijn. "Dit geluidsmeetnet is op verzoek van omwonenden gerealiseerd en in maart 2019 is de website in gebruik genomen", zegt Verf. "Leeuwarden is daarmee de eerste militaire vliegbasis in de wereld met zo'n meetnet. Er was meer vertrouwen in gemeten geluidsniveaus dan in berekende. De geheimhouding rondom vluchtgegevens is hiermee opgeheven. Omwonenden waren bang dat het hogere geluidsniveau van de F-35 zou leiden tot overschrijding van de geluidscontouren. Met het onafhankelijke meetnet wordt bekeken of de berekende contouren kloppen. Er wordt gebruikgemaakt van de beste microfoons die voorhanden zijn. Vijf minuten na een meting zijn de gegevens al op internet te zien. Ook welk toestel het betreft." Daardoor kan volgens Verf goed worden nagegaan welke vliegbewegingen veel hinder geven."
Verf: "Een auditcommissie (commissie die de wettelijk controle uitvoert, red.), waarin veel omwonenden zitten, beheert het meetnet. Zij voeren geregeld overleg met de basiscommandant over beperking van de hinder. De vliegbasis gebruikt het meetnet zelf ook om te kijken waar verbeteringen liggen."
Woningisolatie geeft omwonenden verlichting, dat is een vaststaand feit. Honderden woningen rond Leeuwarden zijn met de komst van de F-16 geïsoleerd. De woning van Sinnema is in de jaren tachtig met nieuwe kozijnen, dik dakbeschot, isolatieglas en veel kit en purschuim geluidsproof gemaakt. Het helpt zeker, zegt Sinnema. "Maar inmiddels is dat spul aan het verbrokkelen. De isolatie is nu zo lek als een mandje. En helpt kit en pur nog wel afdoende tegen dit geweld? Hoe en wanneer woningen opnieuw worden geïsoleerd, is nog onbekend. Maar er zal wel iets moeten gebeuren." Met de komst van de F-16 werden toentertijd rond vliegbasis Leeuwarden 27 woningen gesloopt. Isolatie bleek hier geen soelaas te bieden tegen het vliegtuiglawaai. Of slopen andermaal tot de mogelijkheden behoort om de F-35 in de lucht te kunnen houden, weten de drie Friezen ook niet. Ze willen er eigenlijk niet aan denken. "Maar in deze tijd was het onmogelijk geweest om op die plek nog een vliegbasis neer te leggen", is de overtuiging van Sinnema.
Gepensioneerd overheidsadviseur en geluidsexpert Ton Tukkers deed op eigen titel onderzoek naar de F-35. Zijn conclusie is helder: "Het geluid is zoveel anders, zoveel harder dan wat we tot nu kennen van de F-16, daar is de bestaande geluidsisolatie niet tegen bestand." Een toename van 3 db is een verdubbeling van het vorige geluid, weet Tukkers. "Het gevolg is dat de herrie van een F-35 dwars door muren en ramen zal binnendringen. Zelfs het beste geluidwerende glas kan deze toonhoogtes niet aan." Luchtvaartdeskundige Joris Melkert van de TU Delft zet vraagtekens bij het onderzoek van Tukkers, maar zegt tevens niet uit te sluiten 'dat het geluid van de F-35 veel harder is dan van een F-16'.
In Marsum wordt duidelijk hoe leerlingen van de plaatselijke basisschool tegen het vlieggeweld worden beschermd. Om het hele schoolgebouw is een buitenschil aangebracht. Wie van buiten naar binnen wil (of andersom), moet door twee deuren. De totale breedte van de buitenmuur is ruim een halve meter, het schoolgebouw krijgt daarmee de aanblik van een bunker. "Dit beschermt de kinderen afdoende en de meeste lessen hoeven niet telkens worden stilgelegd door het lawaai", zegt Geert Verf. "Het nadeel is wel dat je binnen verstoken blijft van elk buitengeluid."
Hoe zit het eigenlijk in Merselo, waar bij de sportvelden de nieuwe school komt te staan? Wordt met de bouw rekening gehouden met de mogelijke komst van de F-35? Merselo ligt immers in het verlengde van de start- en landingsbaan van De Peel. "Het is zeker een aandachtspunt", zegt John van Dijck, dorpsraadvoorzitter en betrokken bij het omvangrijke project MFA Merselo, waarin de school een plek krijgt. "Met extra isolatie zijn veel kosten mee gemoeid. Dat extra geld is er niet. Je zou bij Defensie aan kunnen kloppen. Maar dan geef je toe dat de vliegbasis opengaat. Dat wil je ook niet. Op dit moment zitten we nog in de fase om de heropening tegen te houden. Maar ja, die F-35 moet ergens vliegen. Als Defensie zegt dat met het oog op het landsbelang De Peel open moet, tja, wat moet je dan? Een voordeel is dat de ligging van de school vrij gunstig is. Op die plek is de minste overlast in het dorp te verwachten. En het gebouw later upgraden kan altijd nog."
DE GEZONDHEID
In welke mate heeft geluidsoverlast effect op de volksgezondheid? Het RIVM onderzocht wat voor invloed het geluid van militair vliegverkeer, onder andere AWACS, heeft op de gezondheid van inwoners in de Nederlandse regio rond vliegbasis Geilenkirchen. In die regio rond de Duitse vliegbasis, die tegen de Limburg aan ligt, ervoeren 13.000 van de circa 220.000 inwoners ernstige geluidsoverlast. Het ging daarbij vooral om inwoners van dorpen als Onderbanken, Brunssum en Schinnen. De klachten? Voortdurende stress en slaapverstoring die kunnen leiden tot hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten. Bij mensen die al lijden aan een hart- en vaataandoening kunnen de klachten verergeren. De leerprestaties van kinderen op school verslechteren door geluidsoverlast.
Friesland was zoals gezegd gewend aan de F-16. De F-35 zorgt voor andere geluidssensaties, die negatieve effecten lijken te hebben op de gezondheid van omwonenden. De klachten klinken, na de introductie van het Amerikaanse toestel in Leeuwarden, steeds dieper door in de Friese samenleving, naarmate de tijd vordert. Niet alleen Sinnema, Veldman en Verf beamen dat, de Friese media maken daar regelmatig melding van. Die geluiden pikte de gemeenteraad van Leeuwarden juni vorig jaar op. De raad nam een motie aan waarbij het college de opdracht kreeg te onderzoeken welke gezondheidsinvloeden de komst van de F-35 heeft op de inwoners. Meer mensen krijgen last van het gehoor, volgens Sinnema, Veldman en Verf. "We krijgen meldingen dat kinderen slechter slapen. De klachten bij vliegbasis Leeuwarden zijn flink toegenomen, de mensen zijn het meer dan zat aan het worden", zegt Verf. Evert Stellingwerf onderschrijft de woorden van Verf en hoopt dat het gezondheidsonderzoek duidelijkheid brengt. Stellingwerf is GroenLinks-raadslid in Leeuwarden en maakt zich serieus zorgen over de gezondheid van de Friezen. "Het college voert de motie uit en kwam in december met een update", zegt Stellingwerf. "Duidelijk is dat de GGD het onderzoek gaat of laat uitvoeren. Eerst moet duidelijk worden wat de precieze onderzoeksopdracht wordt. En ook hoe de gezondheid van de inwoners de komende jaren kan worden gemonitord. Helder is dat met de komst van de F-35 hier veel is veranderd."
