Wethouder greep de hoofdprijzen
Wethouder Jan Loonen, zijn vrouw en zijn broer Wim, die met twee zonen een rundveebedrijf in het Loobeekdal runt, gingen er in 2016 met de hoofdprijzen vandoor bij aankoop van 37 hectare aan gronden bij de Loobeek. Dat dat kon heeft vooral te maken met Jan Loonen die met stevige onderhandelingen het toenmalige Waterschap Peel en Maasvallei als grondverkoper de duimschroeven aandraaide. Uiteindelijk werd de deal onder de vier ogen van Loonen zelf en toenmalig dijkgraaf Ger Driessen beklonken. Dat blijkt uit een rapport van Hoffmann Fraude en Integriteit, het recherchebureau dat op verzoek van het dagelijks bestuur van Waterschap Limburg de gronddeal onderzocht. Het voordeel wat de familie Loonen hierbij geniet kan oplopen tot een miljoen euro.
Dat onderzoek werd half januari in gang gezet nadat onder meer NRC en Peel en Maas de gronddeal publiek maakten. Na het bestuderen van notariële akten en dossiers was het de redactie van Peel en Maas in december vorig jaar duidelijk dat er haken en ogen zaten aan de gronddeal, waarbij Jan Loonen als privépersoon de onderhandelingen met het waterschap voerde. Juridisch leek er weinig mis met de transacties, maar dat een wethouder grondzaken zich privé met dergelijke praktijken kan bezighouden waarbij overheidsinstanties als het waterschap, provincie en zijn eigen gemeente betrokken zijn, deden wenkbrauwen fronsen. Nadat Peel en Maas daar op 23 december vragen over stelde aan gemeente en waterschap, ging de bal rollen. Secretaris-directeur Erik Keulers stond een dag later op de stoep om te komen vertellen dat het schap op zo’n korte termijn de vragen niet kon beantwoorden en zei tevens dat publiceren niet verstandig zou zijn. De gemeente Venray kwam bij monde van burgemeester Luc Winants met hetzelfde verhaal. Schap en gemeente bleken daarover contacten te onderhouden.
Peel en Maas stelde publicatie uit, waarna NRC er lucht van kreeg en enkele dagen later wel paginagroot over de gronddeal berichtte. Peel en Maas publiceerde enkele dagen later alsnog. Jan Loonen bleef evenwel op zijn wethouderstoel zitten, Winants vond dat prima (hij stak zelfs zijn handen voor de wethouder in het vuur), de raad besloot evenals het waterschap een onafhankelijk bureau onderzoek naar de gronddeal uit te laten voeren.
Het dagelijks bestuur (DB) van Waterschap Limburg legde woensdag de onderzoeksresultaten van Hoffmann voor aan het algemeen bestuur (AB). Wat zijn de bevindingen van Hoffmann in vogelvlucht?
- Jan Loonen en zijn familie kregen 2,05 keer de waarde van de afgewaardeerde grond in nieuw te verkrijgen grond, terwijl een normaal bod is een maximum van 1,2 keer de waarde van de afgewaardeerde grond (grond die verandert van duurdere landbouwgrond in bijvoorbeeld goedkoper natuurgrond).
Familie Loonen bevoordeeld bij grondruil Loobeek
- Loonen kreeg daar bovenop nog een vergoeding voor de afgewaardeerde grond. De overbedeling voor Loonen ging in 2016 ineens van 197.000 naar 520.000 euro. Uiteindelijk kreeg de familie Loonen in totaal 863.000 euro voor de afgewaardeerde grond.
- De grondprijs die Loonen moest betalen voor nieuwe grond werd berekend over de prijs van 2011, terwijl die in 2016 al sterk was gestegen en pas in 2020 werd betaald. Die grond werd exclusief aan Loonen aangeboden en niet aan andere belangstellenden. Alle transactiekosten waren voor het waterschap.
- Er waren persoonlijke, historische en politieke banden tussen Driessen en Loonen in Provinciale Staten van Limburg en het CDA en Loonen was al vanaf het begin betrokken bij het masterplan Loobeekdal, de beek die weer moet gaan meanderen.
De conclusie hieruit moet luiden (die dus niet door Hoffmann wordt getrokken) is dat de familie Loonen sterk is bevoordeeld, aldus Michiel de Vries, hoogleraar Bestuurskunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen. "Ze kregen een ruime vergoeding voor het afwaarderen van hun grond die wel in hun bezit bleef. Daarbij kochten ze nieuwe grond voor een prijs uit 2011 die veel lager was en ze betaalden pas in 2020. Alle transactiekosten zouden betaald worden door het waterschap. De voordelige deal kan voor een belangrijk deel worden verklaard uit de persoonlijke banden tussen Jan Loonen en Driessen."
In het rapport komt Hoffmann dus met bevindingen op de proppen, niet met conclusies. Een onafhankelijke integriteitscommissie van het waterschap verbond er daarom zelf maar conclusies aan: 'Het proces rondom de deal had beter gemoeten maar verliep volgens de integriteitsregels van die tijd.' Dat nam het DB-bestuur onder leiding van Patrick van der Broeck vorige week woensdag maar al te graag over: 'Wat in 2016 gebeurde kan nu niet meer, maar zand erover nu, we kijken naar de toekomst', was de teneur.
Dat pikten veel waterschapsfracties niet. Een bloemlezing van enkele reacties op het Hoffmann-rapport en de conclusies van de integriteitscommissie:
"Ik dacht lang dat politiek niet vies was", zei Guiseppe Noteborn (VVD). "Maar dit kan ik niet meer uitleggen. Ik schaam me hiervoor. Hoe stom kun je zijn om met Loonen te onderhandelen? Waarom heeft het bestuur toen niet heel hard ingegrepen? Loonen was en is wethouder notabene en werkte in die functie mee aan het masterplan Loobeek. Hij kende alle posities, wist van alles af. Ook van de fusie tussen de waterschappen die eraan zat te komen en er dus haast moest worden gemaakt. Idioot dit. Waar is het morele kompas? En waar is dat kompas bij ons bestuur dat vorig jaar zijn handtekening zette onder de deal?
De familie Loonen kocht voor bijna een miljoen euro grond onder de marktprijs. Andere geïnteresseerden in de grond hadden geen kans. De kavels liggen aaneengesloten, optimaliseren en egaliseren is voor rekening van het waterschap en er werd jarenlang onderhandeld met een wethouder die grondzaken in zijn portefeuille had en precies weet had van alle grondposities. Daarbij kenden Driessen en Loonen elkaar. Dit is dieptriest."
Aansluitend liet Noteborn weten melding te maken van de Loobeek-kwestie bij het nieuwe provinciale meldpunt integriteit dat door interim-gouverneur Johan Remkes onlangs in het leven is geroepen. De VVD toonde zich geschokt dat de financiële transacties niet diepgravend zijn onderzocht. Een amendement van de VVD om dat door een financieel expert alsnog te laten doen, strandde tot verbijstering van Noteborn.
Jacques Arntz (50Plus): 'Dit is ronduit een schandaal, het ouwe-jongens-krentenbrood-principe. Het is nog erger dan Joep Dohmen in zijn boek de Vriendenrepubliek beschreef. Ik ga ervan uit dat andere agrariërs ook worden gecompenseerd, net zoals Loonen is mogen overkomen." Met dat laatste ging het DB niet akkoord. "Dan gaat het ons nog meer geld kosten", zei DB-lid Arnold Jansen, oud-D66-wethouder van Gennep.
Hans Verdellen (Bedrijven): "Dit leest als een jongensboek vol met streken. Een Driessen die door roeien en ruiten gaat, een Loonen die als succesvol onderhandelaar mag worden gezien. Over Loonen als wethouder oordelen we niet. Dat oordeel is verder aan politiek Venray. De Limburgse bestuurscultuur staat in brand. Deze deal is daarvan niet los te zien. Wat is de rol van de provincie hierin geweest, welke bestuurders waren erbij betrokken? Wees transparant hierover."
Peter Frey (Water Natuurlijk): "Ik heb hier ernstig mee geworsteld. Zonder de media was deze kwestie niet op de agenda gekomen. Daarom een groot compliment aan die betrokken journalisten en ook burgers die vasthoudend zijn geweest. Vreemd dat de integriteitscommissie zegt dat niet kan worden gesproken van een financieel voordeel. En dat de 32-puntenlijst van Loonen van weinig belang was."
Die lijst bevat 32 voorwaarden waaraan het waterschap moest voldoen wilde Loonen met de deal in zee kunnen gaan. Die lijst kwam vlak voor de fusie van de waterschappen Peel en Maasvallei en Roer en Overmaas. Voor die fusie moest die deal rond komen. In sneltreinvaart werden de meeste eisen van Loonen ingewilligd. Toenmalig dijkgraaf Driessen (die collega-DB-lid Joke Kersten had afgelost als onderhandelaar omdat zij niets meer kom met de harde eisen die Jan Loonen op tafel legde) keurde het bijna allemaal goed. Een ambtenaar liet bij het inwilligen van die eisen optekenen: 'Het is net Sinterklaas' en 'Rupsje Nooitgenoeg'.
Peter Frey: "Het bestuurlijk ongemak bij mij is groot. Er blijft een geur handen die onaangenaam is. Die halen we niet weg. Dat kan alleen gebeuren door alleen maar integer te gaan handelen. Daarin heeft deze provincie niet uitgeblonken. Ik schaam me, net als mijn collega Noteborn. Dit is inderdaad niet uit te leggen. Inderdaad, ik maak er ook onderdeel uit van het bestuur. Maar ik zeg met dubbele hoofdletters: Dit kan gewoon niet. Terwijl de integriteitscommissie zegt dat het allemaal binnen de lijntjes past. De rode draad is de veelheid van rollen van CDA-bestuurders en de regelmatige positiewisselingen van die bestuurders. Weer voel ik die schaamte. 'Limburgse toestanden', hoorde ik laatst een verslaggever in Groningen zeggen. Zo worden we tegenwoordig geportretteerd, zo staan we in het land dus bekend. Het vertrouwen is aangetast, ook bij de belastingbetalers, de burgers dus die zich beduveld voelen."
Marc Breugelmans van Waterbelang Limburg, met veertien van de dertig zetels de grootste fractie van Waterschap Limburg, was een stuk milder. Is niet vreemd. Want Jan Loonen is vice-voorzitter van die fractie, wist een AB-bestuurder (wil anoniem blijven) Peel en Maas te vertellen. Waterbelang is een cluster van negen Limburgse partijen waarvan de bestuurders hun roots stuk voor stuk in het CDA hebben. Onder andere Martien Wijnhoven, commissielid van CDA Venray, is AB-lid namens Waterbelang. Als vice-voorzitter heeft Loonen volgens het AB-lid onder meer invloed bij het samenstellen van de kieslijst. Loonens vicevoorzitterschap is niet terug te vinden op zijn lijstje van nevenfuncties op de site van de gemeente Venray.
Breugelmans zei wel wat te kunnen met de conclusies van de integriteitscommissie. "Dit raakt ons allemaal. We willen de kiezers niet beschamen. We werden verrast door de publicaties in de media. Maar Waterschap Limburg was er in 2016 nog niet. Goed dat er meteen onderzoek is ingesteld. De transacties zijn afgehandeld onder de toen geldende regels en is er geen sprake van schending van de integriteit. Alle betrokkenen hebben in de basis oprecht gehandeld om een proces vlot te trekken. Dat is echter niet zorgvuldig gebeurd en dat doet pijn."
Jan Loonen zegt als reactie geen enkele bemoeienis te hebben gehad, heeft mogen hebben, met het onderzoek van Waterschap Limburg. "Ik neem de resultaten nu voor kennisgeving aan. Ik wacht vooralsnog op rapport Berenschot." Berenschot onderzoekt op verzoek van de gemeenteraad van Venray de gronddeal.
De Venrayse politieke fracties geven ook geen commentaar op het Hoffmann-rapport. Zij wachten het rapport van Berenschot af. Alleen CDA Venray geeft wat meer prijs: "Zoals op de site van het Waterschap Limburg te lezen is, is er geen sprake van integriteitsschending en zijn er geen afwijkende financiële afspraken gemaakt", laat CDA-raadslid Guus Reintjes weten. "De interne processen binnen het Waterschap Limburg worden verder geoptimaliseerd en dat is uiteraard een prima zaak. Het is goed om te lezen dat de heer Loonen geen blaam treft. Overigens is hijzelf op geen enkele manier betrokken geweest bij dat interne onderzoek, geen hoor of wederhoor is toegepast. Dit geeft vertrouwen naar de toekomst en het rapport van Berenschot waar wij ons op zullen richten."
Lees verder op pagina 4.