De Vliegenzwam
Als we het over paddenstoelen hebben, denken we vrijwel meteen aan de rood met witte stippenvariant. Ofwel de Vliegenzwam - Amanita muscaria. We zijn er als kind allemaal mee opgegroeid en het is ‘de’ paddenstoel onder de paddenstoelen. Vaak denken we dat ze alleen maar in de herfst te zien zijn, maar je kunt het hele jaar door genieten van deze schimmelachtige natuurverschijnselen. Allemaal met hun unieke leefwijze, bijzondere groeiproces en mooie uiterlijk.
De Vliegenzwam heeft dan ook wel een streepje voor. Hij is misschien eenvoudig en voor iedereen herkenbaar, toch is het de paddenstoel die de herfst op zijn sprookjesachtige manier aankondigt. Vliegenzwammen groeien veelal in loofbossen, in nauwe associatie met berk, tamme kastanje, eik, beuk, ook wel met den en spar. Ze vormen een ecto-mycorrhiza, wat betekent dat het mycelium niet binnendringt in de wortels van de boom. Een mycorrhiza is een samenlevingsvorm van schimmels en planten via de wortels. Bijna alle planten werken ondergronds samen met schimmels. Deze absorberen bijvoorbeeld mineralen uit de bodem die
ze vervolgens afstaan aan een plant, in ruil daarvoor krijgen ze suikers terug voor hun eigen voeding. De bekendste verschijningsvorm van de vliegenzwam is een donkerrode hoed met witte stippen.
De vliegenzwam met zijn donkerrode hoed en witte stippen
De witte stippen zijn restanten van het algeheel omhulsel (velum universale) waarin de paddenstoel opgesloten zat, voordat hij uit de grond omhoogkwam. Deze spoelen bij regenachtig weer vrij snel van de hoed. De kleur van de hoed is echter variabel en kan variëren van rood tot oranje met gele tinten. De hoed
wordt 5 tot 15 cm breed. Op de witte steel zit meestal een duidelijke ring en aan de onderkant een (vlokkige) beurs. Vliegenzwammen kunnen voorkomen vanaf juli tot en met de late herfst, met een hoogtepunt rond begin en midden oktober. Een mogelijke verklaring voor de naam vliegenzwam is dat het rode vlies op de hoed het gedeelte van de zwam is dat de stof muscarine bevat, waarvan een vliegen dodend middel zou kunnen worden gemaakt. Het Latijnse woord voor de vlieg is musca. Naast muscarine bevat de vliegenzwam nog een aantal andere toxische verbindingen, waarvan sommige hallucinogeen zijn. De toxiciteit van deze paddenstoel wordt vaak
overschat - van aanraken zijn geen nadelige gevolgen te verwachten.
Deze paddenstoel is minder giftig dan veel mensen denken
Toch kan het opeten van een hele paddenstoel voor bijvoorbeeld een kleine hond in enkele uren fataal zijn. De vliegenzwam is minder giftig dan veel mensen denken. Hij wordt al lang gebruikt door verschillende volken, onder andere in Lapland waar soms één vliegenzwam werd geruild tegen één rendier. De vliegenzwam heeft namelijk bedwelmende en hallucinogene effecten en werd vaak gebruikt in rituelen. Men kan hem vers of gedroogd opeten of roken.
De hele paddenstoel bevat werkzame stoffen, maar de concentratie daarvan is het hoogst in de rode hoed. De belangrijkste werkzame stoffen in de vliegenzwam zijn muscimol, muscazone en iboteenzuur. Vliegenzwammen bevatten ook het giftige muscarine, maar als de zwammen gedroogd worden verdwijnt dit. Bij het drogen wordt ook een groot deel van het iboteenzuur omgezet naar muscimol. Het grootste deel hiervan wordt ongewijzigd afgescheiden via de urine. Als de vliegenzwam op de juiste wijze bereid wordt, verliest hij zijn toxiciteit en kan hij gewoon gegeten worden. Zulke bereidingen worden toegepast in bepaalde streken van Japan en mogelijk ook