Eeuwenoude verdedigingslinies
Geijsteren | Het waren vaak met doornenstruiken en bomen begroeide wallen in combinatie met greppels. Verdedigingslinies in het landschap waren het, stammend uit de veertiende eeuw. Landweren heten ze. Gérard Lucassen (89) deed er rond Geijsteren onderzoek naar en bracht ze met hulp van Chris Geurts in kaart. "Het is toch prachtig dat er nog overblijfselen van honderden jaren terug zichtbaar in het landschap zijn", vindt Geurts.
Lucassen wijdde zich jarenlang, vooral na zijn werkzame leven in de gezondheidszorg, aan onderzoek naar toponiemen, speciaal in de gemeente Venray. Welke geschiedenis zit er achter plaatsnamen, waarom heet een buurtschap zo en waar liggen landweren? "In de zeventiger jaren deed een werkgroep van het Limburgs Geschied en Oudheidkundig Genootschap (LGOG red,) al veldonderzoek naar Venrayse plaats- en veldnamen". legt Venraynaar Lucassen uit. "Mijn interesse ging uit naar het landschap en betekenis van de namen. Omdat archiefonderzoek nog moest gebeuren, heb ik ruim tien jaar gezocht in het gemeentearchief Venray en rijksarchieven in Maastricht, Arnhem en Düsseldorf bezocht. Inmiddels zijn 3217 Venrayse toponiemen in het gemeente archief online beschikbaar."
Lucassen woonde van 1993 tot 2012 in Geijsteren. In het het Bunderboek van Geijsteren uit 1641 vond hij de naam Twee Landweren, met duidelijke locatieaanduiding. Van 1993 tot en met 1995 deed hij er onderzoek naar. "Pas in 2019 besloot ik dit bijzonder landschappelijk element te beschrijven, nadat Chris Geurts zijn hulp had toegezegd."
Geurts, die fotografie als hobby heeft, ging veelvuldig met Lucassen op pad om de landweren op te sporen en in beeld te brengen. "Ik heb daarbij gebruik gemaakt van hoogtekaarten. Van de anderhalve kilometer lange Twee Landweren hebben we de resterende kilometer in kaart gebracht. Even een zijsprongetje. Op de grens Oostrum en Venray lag ook een landweer. Die is er niet meer, wel is de wijk Landweert ernaar genoemd."
Lucassen (en het Bunderboek) spreken bij Geijsteren over twee landweren. De eerste nabij de grens met Venray en Maashees/Geijsteren, de tweede n de grens van Maashees met Geijsteren, eindigend bij de Maas, op het landgoed van de baron van Geijsteren. Beide landweren sloten op elkaar aan en ontstonden in de veertiende eeuw toen Venray en Geijsteren bij het hertogdom Gelre behoorde. Om zich te beschermen tegen de graaf van Brabant legden de Gelrenaren de landweren aan. Die liepen toen al over het huidige grenstraject tussen Limburg en Brabant.
Een ankerpunt is de Sint Willibrorduskapel in de Geijsterse bossen. Volgens Lucassen functioneerden de landweren prima om agressieve graven een halt toe te roepen. "Maar toen legers buskruit en ander geschut tot hun beschikking kregen, verloren de landweren hun functie", zegt Lucassen. "Waar weiden en akkers kwamen verdwenen ze uit het landschap. Maar bleven ze in particulier gebruik, zoals in Geijsteren het geval was met de baron van Geijsteren, bleven ze intact."
Landweren als zichtbare restanten in het landschap
Van de kilometerslange landweer van Smakt tot aan de Maas is er nog een kilometer landweer volkomen intact overgebleven. De huidige asfaltwegen tussen Maashees en Geijsteren en Maashees en Venray doorkruisen de landweren. Bij de Maas hield de landweer natuurlijk op, omdat de rivier van zichzelf al een verdedigingslinie was. Ook waar moeras lag (zoals nu nog te zien is in het landschap tussen Maashees en Venray) waren landweren niet nodig omdat legers die natuurlijke hindernis niet konden doorkruisen. Geurts: “De landweer die in de Maas uitkomt is ook precies de grens tussen Limburg en Brabant. Er ligt daar veel historie en iedereen loopt daar zomaar aan voorbij.”
Daarom pleiten Lucassen en Geurts voor bescherming van de landweren. “We hebben al met Limburg Landschap overlegd, dat daar gronden heeft”, zegt Geurts, “Maar die willen er liever niet te veel ruchtbaarheid aan geven om het gebied te beschermen. De zoon van de baron is inmiddels ook op de hoogte.”
Ook willen Lucassen en Geurts de landweren uit de vergetelheid halen. "We zien in dat gebied graag borden met informatie over de landweren. Wandelroutes in het gebied kunnen die informatie kracht bijzetten. De coronacrisis werkt vertragend voor de plannen. Maar we willen het snel weer oppakken.”
